Thưa tiến sĩ
Adler,
Tôi không hiểu thuật ngữ
“triết học” bao hàm nghĩa gì. Hình như nó không có một chủ đề xác định nào
như trong các khoa học và các nghiên cứu kinh viện. Phải chăng triết học
bao gồm mọi lĩnh vực tri thức? Hay nó chỉ đơn thuần là tư tưởng, không có
một đối tượng riêng biệt nào? Triết học có phải là một khoa học mang đến
cho ta tri thức chắc chắn và chính xác, hay chỉ là nghệ thuật suy nghĩ?
Tại sao chúng ta không thể đồng thuận với nhau về mục đích của một nỗ lực
mà nhân loại theo đuổi hàng ngàn năm nay?
J.P.
J.P. thân mến,
Sở dĩ khó định nghĩa triết học là
vì có quá nhiều cái nhìn khác nhau về nội dung và sứ mệnh của triết học.
Một mặt, nó được trình bày như là tri thức nền tảng về bản chất của vạn
vật; mặt khác, như là sự hướng dẫn đến một đời sống tốt đẹp. Thời Trung Cổ
triết học bị xem như con sen của thần học; thời nay, nhiều người vẫn xem
nó như một trợ thủ cho khoa học xã hội và khoa học tự nhiên.
Thuật
ngữ “triết học” theo nghĩa đen là lòng yêu mến đối với sự minh triết, theo
đó, triết học là một tham vọng tìm kiếm hơn là một cái kho chứa đựng tri
thức tìm được và có thể truyền giao được. Socrates chỉ rõ rằng triết gia
là người yêu mến sự minh triết, chứ không sở hữu nó.
Socrates còn
làm cho cung cách của triết gia thêm cụ thể khi nói rằng một đời sống
không được khảo chứng thì không đáng sống và chúng ta nên theo đuổi mọi
chứng lý đến bất cứ nơi đâu khi chưa ngã ngũ. Luôn luôn tìm kiếm, luôn
luôn nghi vấn là thái độ căn bản trong sinh hoạt triết học. Nó cũng cho
thấy một ý hướng luân lý của một đời sống tốt đẹp vốn là điều cần nhấn
mạnh luôn mãi trong triết học.
Aristotle trình bày nội dung của
triết học bằng một khối lượng tác phẩm phong phú đồ sộ. Ông phân chia
triết học thành những chuyên ngành khác nhau. Đứng trên tất cả là “đệ nhất
triết học”, hay Siêu hình học, vốn là tri thức về những nguyên lý và những
nguyên nhân tối hậu. Sự nhấn mạnh Siêu hình học như vậy cũng đóng vai trò
chính yếu trong triết học. Vào thời hiện đại, bản chất của tri thức và
cơ cấu của tâm trí được coi là quan trọng hàng đầu. Immanuel Kant(1),
người đi đầu theo đường hướng này, phân biệt một bên là tri thức thực
nghiệm có sẵn đối với khoa học tự nhiên và một bên là tri thức thuần lý
chỉ có thể đạt được bằng triết học. Hiện nay người ta bàn cãi rất nhiều về
vai trò tương đối của triết học và khoa học. Chính là với khoa học, chứ
không phải triết học, mà người ta đi tìm tri thức căn bản. Một trong những
trường phái triết học mạnh mẽ nhất, chủ nghĩa Thực chứng, cho rằng chỉ có
những khoa học thực nghiệm mới là tri thức thực sự, và rằng triết học chỉ
còn đóng vai trò giải nghĩa và phê phán các khoa học này.
Quan điểm
của tôi là, triết học là một loại tri thức đặc biệt có tính minh triết. Nó
đem đến cho ta minh triết về bản chất con người, về thế giới, về Thượng
Đế, về đời sống tốt đẹp và xã hội tốt đẹp. Nó đem ra ánh sáng thắc mắc căn
bản về yếu tính của vạn vật và cứu cánh cuộc đời. Do đó, nó đứng trên khoa
học, cả về lý thuyết lẫn thực hành, vì khoa học chỉ đề cập đến những vấn
đề bên ngoài và kém quan trọng hơn.
Theo quan điểm này, triết học là mối bận tâm của tất cả
mọi người. Nó không phải là một ngành học đặc biệt, đòi hỏi phải tinh
thông một phương pháp luận phức tạp, toán học cấp cao, hoặc máy móc tinh
vi. Triết gia đích thực là một con chim lạ hiếm, đó là vì ông ta đã dâng
hiến hết mình và suốt đời cho việc theo đuổi minh triết giữa một thế giới
đầy sự xao lãng. Tuy nhiên mọi người có thể đáp lại tiếng gọi này, vì chỉ
có hai điều duy nhất mà một người cần có để trở thành triết gia, đó là trí
tuệ được Thượng Đế ban cho và một niềm khát khao muốn biết chân lý tối
hậu.
Những gì tôi vừa trình bày trên đây gợi lên những giải đáp cho
tất cả các câu hỏi của bạn. Triết học không phải là một khoa học thực
nghiệm theo nghĩa của Vật lý học, Hóa học, và Sinh lý học; mà nó là một
khoa học thuần lý, và như toán học, nó phát triển bằng suy tư và phân tích
có hệ thống. Nhà toán học lẫn nhà triết học đều không viện dẫn bất kỳ sự
kiện đã quan sát được nào cả, ngoại trừ những sự kiện thuộc kinh nghiệm
thông thường của mọi người. Cả hai đều tiến hành những khám phá của mình
ngay tại bàn giấy; cả hai đều là những nhà tư tưởng xa-lông.
Triết
học không phải là một nghệ thuật, nhưng nó sử dụng các môn học lý thuyết,
đặc biệt là nghệ thuật suy luận biện chứng. Nó không phải là thần học, vì
trong khi thần học lấy niềm tin tôn giáo làm khởi điểm của mình thì triết
học lại bắt đầu bằng sự phán đoán thực tế, nó nỗ lực làm rõ và đào sâu sự
hiểu biết về một thế giới còn ẩn tàng trong phán đoán thực tế
đó.
Hoàn toàn không đến trước khoa học, triết học đến sau khoa học.
Mặc dù, như lịch sử cho thấy, sự tra hỏi triết lý bắt đầu từ rất lâu trước
thí nghiệm khoa học, nó cũng sẽ tiếp tục lâu dài sau khi chúng ta đã đạt
đến những giới hạn của tri thức thực nghiệm. Các khoa học thực nghiệm đã
hoàn thiện rồi, và có những biểu hiện cho thấy ở những thời điểm nào đó
chúng đã đi xa đến mức có thể. Nhưng triết học vẫn còn ở tuổi ấu thơ của
nó. Sự phát triển đầy đủ của nó nằm ở nhiều thiên niên kỷ phía trước.
(1) Immanuel
Kant 1724 – 1804): Triết gia Đức, là người làm đảo lộn đường hướng triết
học Tây phương với tác phẩm Critique of Pure Reason (“Phê phán Lý tính
thuần túy”; 1781) |
Home